الولاء و البراء فی شعر الکمیت بن زید الأسدی

خلاصه البحث بالّلغه الفارسیّه با نام و یاد خداوند متعال و صلوات بر محمد و خاندان پاکش، همانا که جامعه اسلامی در زمان حکومت بنی امیّه تجربه تلخی را چشید. و اگر انسان مسلمان تاریخ اسلامی نگاشته شده توسط برخی تاریخ نویسان مدافع بنی امیّه را مطالعه کند، وقایع تاریخی نوشته شده او را از مسیر و راه درستی که پیامبر آن را را به ارمغان آورده است، گمراه خواهد کرد. دستهای رشوه گیر و منتفع به مال و جاه، شکافی بزرگ را در تاریخ مسلمانان بوجود آورد که غیر قابل ترمیم است و جوامع دیگر نسبت به أمر ولایت. آنچه که انسان را شگفتزده و متحیّر می کند، بودن مدافعینی از حکّامی چون حکّام بنی امیّه است، که هیچ دلیلی را برای آن نیافتیم جز اینکه، در فرهنگ مسلمانان عادت بر آن شده است. که از حاکم وقت دفاع شود، هر چه انجام دهد، خوب و بد، فرقی نمی کند زیرا که او حاکم است. از این رو می بینیم که حاکمان بنی امیّه با اینکه تعداد بیشماری از فرزندان پیامبر را به شهادت رسانده اند ولی باز به آنها امیرالمومنین گفته می شود و از طرف تاریخ نویسان مورد تحسین و تمجید واقع می شوند؛ و تا به امروز این عادت جاری است. لذا بر اندیشمندان مسلمان واجب است که نگارش تاریخ اسلامی خود را بازیابی کنند و در پی تصحیح نگاشته های غلط آن باشند. تا درهای انحراف بسته شده و آسمان اندیشه و تفکّر به روی خوانندگان باز شود. لذا با توجّه به اینکه در روز عرض اعمال انسان نیازمند و مکلف به دوستی و محبّت اهل بیت علیهم السّلام است و با توجّه به خطاب خدای تبارک و تعالی در مورد محبّت فرزندان و اهل بیت پیامبر، که می فرماید: «قُل لا أَسَئلُکُم عَلیهِ اجراً إِلّا الْمَوّدَه فِی القُربی». ای پیامبر به آنها بگو که من در مقابل این رسالت، اجر و پاداشی را از شما نمی خواهم جز محبّت و دوستی اهل بیتم. که متأسفانه ذرهّ ای از محبّت اهل بیت، در وجود بنی امیّه، هیچ یافت نمی شود. وظیفه خود دانستم که به یاری خداوند متعال و به همّت اساتید محترم، پایان نامه خود را که موضوع انتخابی آن «ألوَلاء وَ البُراء فِی شعر الِکُمیُت بَن زَید الأسدی» است، مورد بحث و بررّسی و تجزیه و تحلیل قرار دهم و به نتایجی در مورد أثبات ولایت اهل بیت و شخصیّت أدبی والای کمیت بن زید اسدی دست یابم. پایان نامه خود را به سه بخش تقسیم کرده که به شرح ذیل است. بخش اوّل پایان نامه را به رویدادهای سیاسی و اجتماعی دوران حکومت بنی امیّه پرداخته ام و چگونگی رسیسدن آنها را به سلطه و تغییر سنّت پیامبر و شرایع دینی اسلام و در آخر کشتار و به شهادت رساندن اهل بیت پیامبر و همچنین شتم و سب و وصیّ پیامبر یعنی، حضرت علی (ع) را مورد بحث و بررّسی قرار دهم. یکی از مهمترین موضوعات این بخش چگونگی به خلافت رسیدن معاویه است. که چگونه توانست با کمک عثمان، حاکم سرزمینهای اسلامی از جمله شام و بعلبک و بلقاء شود و همچنین با استفاده از لقب طائفه ای خود رضایت اهل شام را جلب کند. و برای خود سپاهی از اهل شام تجنید کند. معاویه با نیرنگ و کشتن و مسموم کردن، مخالفان خود از سر راه بر می داشت. و با این کار خود رسم و راه و روش یهودی را برای حکّام اینده بنی امیّه می نگاشت. تا اینکه آنها سیاست شوم آن را در قتل عام اهل بیت بکار گرفتند. و چه فجایعی را در تاریخ اسلام مرتکب شدند. گفتنی است که رسیدن بنی امیّه به سلطه، برنامه ای از پیش تنظیم شده توسط حزب سقیفه و بنی قریش است. در بخش اوّل موضوعات زیر را مورد بررسی و تحقیق قرار دادیم. بنی امیّه در قرآن کریم و در احادیث و اشعار عرب، صفات بنی امیّه و کارهای منافی با شرایع اسلامی، آنها چگونگی به قتل رسیدن عثمان بن عفّان، حکّام بنی امیّه و ائمّه اطهار در زمان بنی امیّه، به صورت گزرا و خلاصه ذکر شده اند. و امّا بخش دوّم پایان نامه را به زندگی سیاسی و اجتماعی و اعتقادی خود شاعر اختصاص دادیم. در فصل اوّل: قبیله و خانواده کمیت، تولّد او، نوجوانی و زندگی اش را مورد بحث قرار دادیم و گفتیم که قبیله بنی أسد یکی از شاخصترین قبیله ها از بین قبائل عرب می باشد، چرا که این قبیله بعد از ظهور اسلام، بزرگمردانی را نثار و فدای دین محمّدی کردند. که بزرگترین و پرشأن ترین مواقف آنها ایستادن در کنار امام حسین (ع) چه در جنگ و چه بعد از شهادت امام است. و به درجه اولین زائر امام حسین (ع) نائل آمدند. سپس شخصیّت ادبی و جایگاه اجتماعی او را به ارمغان گذاشتیم که از بین شعرای زمانه خود، بنا به استناد تاریخی، شاعرترین آنها بوده است. رویارویی او را با شاعر نامدار عرب، فرزدق و همچنین طرمّاح و حمّاد روایه، جوابهای ساکت کننده که دالّ بر درایت لغوی و ادبی شاعر و حضور ذهن اوست مورد بررسی قرار گرفت. در فصل دوّم این بخش وضع سیاسی حاکم زمان بنی امیّه را به چهار طرف تقسیم کردیم، 1- طرف اموی 2- طرف علوی 3- طرف عبّاسی 4- طرف یمانی. رابطه کمیت را با این چهار طرف مشخص کردیم، چگونگی دشمنی او را با طرف یمانی که به وسیله خالد قسری راه اندازی می شد، و همچنین دشمنی او را با هشام بن عبدالملک با افشاء کردن قصائد هاشمیّات کمیت اسدی توسّط خالد قسری صورت گرفت و منجر به دور شدن کمیت اسدی از صحنه شعر و ادب به مدت 20 سال شد که در نهایت شاعر با زرنگی و لباقت، و درایت لغوی توانست توجّه هشام بن عبدالملک را به خود جلب کند و رضایت او را کسب کند. و در به ثمر رساندن رساله خود کوشش کند. فرهنگ ادبی کمیت و منابع پر بار آن را یاد کردیم و گفتیم که از سه منبع، معرفت لغوی کمیت فزونی یافته است که در سروده های اشعارش نمایان و واضح است. 1- قرآن کریم 2- احادیث و روایات اهل بیت علیهم السّلام 3- دیوان شعر جاهلی. و گفته شده است که کمیت اسدی معرفت تاریخی و لغوی خود را از دو مادر بزرگ خود که در زمان جاهلیّت زندگی می کردند، فرا گرفته است. در آخر این بخش به عقیده اصلی و ایمان راسخ کمیت و ارتباط او با ائمهّ اطهار و نحوه به شهادت رسیدن او پرداختیم و به اثبات رساندیم که شهادت کمیت در راه عقیده و مکتب اصیل محّمدی بوده است. و علّت آن سرودن قصیده مذهّبه توسّط شاعر که برای ایجاد فتنه میان قبایل عرب که در براندازی حکومت بنی امیّه نقش بزرگی داشته است. و به سبب همین قصیده سربازان خالد قسری یمانی که قبیله یمنی آنها مورد هجو کمیت اسدی قرار گرفته بود به فرمان یوسف بن عمر، او را شهید کردند. مستهل فرزند کمیت می گوید: پدر تا آخرین لحظه ای که زنده بود یاد اهل بیت را بر سر زبان زمزمه می کرد. بخش سوّم پایان نامه که از دو فصل تشکیل می شود، فصل اوّل را به تجزیه و تحلیل باعثه های شعر و غرض های آن پرداختیم و گفتیم که کمیت از قالب شعر، دیگر شعراء، خارج می شود و طرح جدیدی را ارائه می دهد. آنها به آثار کهنه دیار محبوب می نگریستند، تا اینکه شعور و احساس و مشاعر آنها بر انگیخته شود و انگیزش شعر سرایی را در خود بوجود می آورند. امّا شاعر حماسه ما، قصیده متفاوت و با طرح جدیدتری مطرح می کند. شاید این به خاطر عشقی و محبّتی که نسبت به مکتب و عقیده خود داشت . زیرا که برخود می دانست که توجّه عموم مردم را به عقیده مذهبی خود جلب کند. و این یکی از پیشرفت های شاخص در شکل گیری قصیده عربی نو بود. می توانیم بگوییم که باعثه شعر کمیت در وحله اوّل، تولّی محّمد و آل محمد (ص) وبراءه از دشمنان آنهاست، جوانب و طرحهای دیگر شعر عربی را برای کامل کردن و فهماندن بیشتر قصائد خود به گوش دهندگان، مورد استفاده قرار می داد. کمیت اسدی برای قصیده ناب عربی ظاهری جدیدی که بهتر از شکل جاهلی آن بود ارائه کرد، و این مسئله در قصائد هاشمیّات کاملاً پیداست. از جمله غرضهای کمیت در شعر، وصف، غزل، حکمت و تأمّل، مدح و ذم که به طور خلاصه در پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از همه مهمتر مدیحه سرایی کمیت از محبّت صادقانه و روحی شاد و نورانی به نور هدایت اهل بیت علیهم السّلام سرچشمه می گیرد. کمیت اسدی در مدح و رثاء بنی هاشم طالب دنیا و مال و جاه نبود که این مسئله را در جوابی که به حضرت امام جعفر صادق (ع) داده است می توانیم دریابیم، که می فرماید: به خدا سوگند شما را برای دنیا دوست نداشته ام و اگر طالب دنیا باشم، به سراغ اهل دنیا می رفتم، أمّا شما را برای روز جزایم ذخیره کرده ام. در این حال امام می خواستند که هدیه ای به عنوان پاداش به کمیت اسدی به خاطر سرودن شعرش بدهد. امّا کمیت تکرار می کند: همانا که لباسهایی که با جسم مبارک و پاک شما در تماس بوده است، حاجتم می باشد. در فصل دوّم به شعر کمیت که مختصّ ولایت محمّد و آل محمّد و برائت از دشمنان آنهاست پرداختیم و توانستیم آن را در هفت جزء تقسیم کرده و شرح کنیم. در قسمت اوّل تعداد ابیاتی که در حقّ اهل بیت سروده شده است را مورد بحث و بررسی قرار دادیم سپس به هاشمیات کمیت اسدی روی آوردیم و در قسمت دوّم ابیاتی را که در حقّ پیامبر سروده شده است شرح دادیم سپس در قسمت سوّم و چهارم به أبیاتی که در مورد امام علی (ع) و ولایت برحقّش پرداختیم که از مهمترین آنها استدلال منطقی کمیت اسدی به روز غدیر و واقع نصب امام علی (ع) توسّط پیامبر (ص) از جانب حق تعالی است که می گوید: 1- و یوم الدّوح دوح غـدیر خمّ أبـان لــــه الولای? لو أطیعا 2- و لـکنّ الــرّجال تـبایـعوها فلم أرَ مـثلـــها خطراً مبیعا 3- فــلم أبــلغ بها لعناً و لـکن أساء بـذاک اوّلهــم صنیـعا 4- فصار بذلک اقربهم لعـــدلٍ إلی جورٍ و احفظهم مضـیعا 5- اضاعوا أمر قـائدهم فضّلوا و اقومهم لدی الحدثان ریعا 6- تناسوا حقّه و بغــو عـلیه بلا تـــر?ٍ و کان لهم قریعا( ) 1- به یاد آر روز درختان کهن، روز غدیر خم را، روزی که پیامبر (ص) ولایت او (علی (ع)) را، آشکار کرد، باشد که أطاعت کنند و ای کاش چنین می شد. 2- و لکن مردانی چند، با آن پیمان به سوداگری پرداختند و من ندیدم پیمانی چنین خطیر به مصلحت داد و ستدهای سیاسی تمام شود. 3- من آنها را به سبب این پیمان شکنی لعنت نمی کنم ولی می گویم: مرد شماره یک آنها کار زشتی کرد. 4- و با این کار دوّمی نیز که از همه آنها به عدل و داد نزدیکتر و پاسدارتر می نمود ستمگر و تبهکار شد. 5- اینها با تباه کردن و ضایع گذاشتن امر رهبرشان علی علیه السّلام که در حوادث روزگار مقاوم تر و مستقیم تر از همه بود، به گمراهی افتادند. 6- حقّ او را به فراموشی سپرده و بر او ستم روا داشتند، بدون اینکه گناهی کرده باشد، در حالی که او سرور و بزرگ ایشان بود. سپس ابیاتی که در مدح و رثاء امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام سروده است را شرح داده و در قسمت ششم اشعاری را که در مدح اهل بیت و طائفه بنی هاشم سروده است به مرحله شرح نیز رساندیم. در قسمت هفتم ابیات برائت از مشرکان و اعداء اهل بیت را به صفحه نگارش با شرح کامل افزودیم تا توانسته باشیم ماهیّت ولایت و برائت را در شعر و ادب بی همتای کمیت أسدی را به لوحه استناد عرضه کنیم. بلا شک شعر کمیت بر فراز قلّه های ادبیّات عربی و با گرایش علوی رقم خواهد زد و در آشکار شدن حقیقت درخشان ولایت درخششی تاریخی و ادبی می بخشد.